کاوش موضوع دوپامین
صفحه اصلی
دوپامین
دوپامین (به انگلیسی Dopamine مخفف: DA) یک ماده شیمیایی در مغز است که پیام‌رسان عصبی نامیده میشود و به عنوان "پیام‌رسان خوشحالی و انگیزه" در مغز عمل می‌کند.. کار آن این است که سلول‌های عصبی مغز بتوانند با هم پیام رد و بدل کنند. هنگامی که کار لذت‌بخشی انجام می‌دهیم، مثل خوردن غذای مورد علاقه، بازی کردن یا گرفتن جایزه، مغز مقدار بیشتری دوپامین آزاد می‌کند و به فرد احساس خوشی و انگیزه می‌دهد.
دوپامین تنها برای لذت نیست؛ بلکه به تمرکز، یادگیری، حرکت بدن و حتی تصمیم‌گیری هم کمک می‌کند. وقتی مقدارش در مغز خیلی کم یا خیلی زیاد شود، می‌تواند باعث مشکل‌هایی مثل بیماری پارکینسون یا اعتیاد شود.
دوپامین یک ترکیب آلی از خانواده کاتکولامین‌ها و فنتیل‌آمین‌ها است که نقش حیاتی در بدن و مغز دارد. دوپامین از پیش‌سازهایش در مغز و کلیه سنتز میشود، دوپامین همچنین در بیشتر گیاهان و جانوران سنتز میشود. دوپامین در مغز نقش پیام‌رسان عصبی و در خون نقش هورمونی دارد، دوپامین به صورت عمده در وزیکول (ریزکیسه)های نورون یاخته‌های عصبی دوپامینرژیک و همچنین در غدد «آدرنال» ذخیره میشود.
گیرنده‌های دوپامینرژیک به دو نوع همانند D1 متشکل از D1 و D5 و همانند D2 متشکل از D2, D3, D4 تقسیم می‌شوند که هرکدام در نواحی مختلف سیستم اعصاب مرکزی حضور دارند.[۱]
در مغز چهار مسیر دوپامین وجود دارد که مسیرهای دوپامینرژیک نامیده می‌شوند:
• مسیرهای مزوکورتیکولیمبیک
این بخش که به عنوان ({مسیر پاداش﴾) شناخته میشود به دو بخش مزولیمبیک و مزوکورتیکال تقسیم میشود و متشکل از VTA, Nucleus accumbens، جسم مخطط، غده های قاعده ای، برآمدگی بویایی، بادامه مغز ﴿نقش: درک احساسات و پاسخ به آن _تعدیل درد_نقش مهم در یادگیری﴾و لوب پیشانی می‌باشد که نقش اساسی در خلق و خو، احساسات، پیش‌بینی و ارزیابی پاداش، حافظه کاری، انگیزه، تصمیم‌گیری و عملکرد اجرایی دارد. این بخش‌ها بیشتر از سلول‌های دوپامینرژیک نوع D1 و D2 تشکیل شده‌است.
•مسیر نایگرواستریاتال
این مسیر توده سیاه پارس کمپاکت را به جسم مخطط بالایی (هسته دم دار و پوتامن) متصل می‌کند و نقش اساسی در ایجاد حرکات بدن، مهار حرکات و لوپ غده‌های قاعده ای دارد. از بین رفتن نورون‌های دوپامینرژیک در توده سیاه و این مسیر یکی از اساسی‌ترین دلایل بیماری پارکینسون می‌باشد.
•مسیر توبرواینفوندیبولار
یکی از مسیرهای مهم دوپامینرژیک است که هیپوتالاموس، هسته اینفوندیبولار و غده هیپوفیز را درگیر می‌کند. فعال سازی این مسیر باعث ترشح پرولاکتین توسط هیپوفیز می‌گردد.
برخلاف آنچه در رسانه و عموم مردم دوپامین را به عنوان ماده شیمیایی پاداش یا هورمون لذت و پاداش تبلیغ می‌کنند، در علوم مغز و اعصاب و داروشناسی تصور بر این است که دوپامین در اصل نقش برجسته ای در برانگیخته سازی و تشخیص محرک لذت بخش در محیط فرد دارد.[۲] به‌طور ساده توجه شخص را به سمت محرک‌های لذت بخشی که توسط سیستم اعصاب محیطی درک می‌شوند (غذا، شیرینی، رابطه جنسی، بازی‌های رایانه ای یا مواد مخدر) جلب می‌کند و شخص را به سمت رفتار موجب لذت سوق می‌دهد و باعث ایجاد میل و رغبت به این محرک‌های لذت بخش می‌گردد. [۳] در برخی موارد تکرار این رفتارها، موجب ایجاد عادت شده و بسته به نوع محرک و لذت ایجاد شده ناشی از آن می‌تواند موجب وابستگی روانی و جسمی یا حتی اعتیاد گردد. لازم است بدانیم دوپامین یا میزان ترشح دوپامین عامل ایجاد اعتیاد نیست و عمده دوپامین با جویای تازگی شدن (Novelty seeking) و برانگیخته کردن شخص برای انجام کار لذت بخش نقش خود را ایفا می‌کند.[۴] حس سرخوشی پس از مصرف مواد مخدر تنها به دلیل ترشح این ناقل عصبی نبوده و تعداد گسترده‌ای از شبکه‌های مغزی را درگیر می‌کند و ترشحات اندورفین، بتا اندورفین، انکفالین و سروتونین تأثیرات فیزیکی و روانی به مراتب بیشتری در سرخوشی دارند. دوپامین یک ناقل عصبی حیاتی برای بقای هر جانوری می‌باشد.[۵]
دوپامین همچنین در کنترل دستگاه حرکتی نقش دارد به‌طوری که با از بین رفتن نورون‌های دوپامینرژیک در توده سیاه پارس کمپامت علائم بیماری پارکینسون پدید می‌آیند. از کارکردهای دیگر دوپامین در مغز کنترل و تنظیم ترشح هورمون‌هاست. دوپامین از طریق تحریک گیرنده دو دوپامینی (D2) ترشح پرولاکتین را کاهش می‌دهد و از این طریق بر تولید شیر نیز اثرگذار است.
در خارج از مغز و در بدن، دوپامین نقش هورمونی دارد، دوپامین در خون از آزادسازی نوراپی‌نفرین جلوگیری می‌کند. چراکه نوراپی نفرین اولا: با اتصال به گیرنده های آلفا۲ آدرنرژیک باعث تنگی عروق خونی می‌گردد، ثانیاً: با اتصال به بتاآدرنرژیک باعث بالا رفتن ضربان قلب و مقاومت به داروها کاهنده فشارخون میشود!. دوپامین همچنین در کلیه دفع سدیم و حجم ادرار را افزایش داده ؛ ترشح انسولین از «پانکراس» و تحرک دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد.... بیشتر در ویکی پدیا
